dnnp - đỗ xanh

Văn hóa Okey
 

* Mạn đàm

Từ ngữ “Okey” là một sản phẩm văn hóa “Made in USA”. Quí vị có nghĩ rằng tôi hơi quá lố khi nói như vậy? Có lẽ có người cho rằng ngôn ngữ truyền thông thời nay thường phát ngôn một cách dễ dãi như thế để gây ấn tượng. Trong thực tế dấu hiệu “Made in USA” đang từ từ mang nhiều ý nghĩa về tâm lý hơn là về kinh tế. Nó đã chuyển từ một ký hiệu thành một khẩu hiệu đôi khi mang tính chất văn hóa. Đó là trường hợp của “Okay”, một từ đặc sệt bình dân “Made in USA” đang lôi cuốn thế giới. Okay (đọc là ô-kê), đọc một cách nhõng nhẽo là Okey (ô-ki), và được viết tắt là OK. Bọn teen lại thêm thắt vào để thành Okey doke (ô-ki-đốc) hay Okeydokey (ô-ki-đô-ki) cho có duyên. Trước năm 1975, giới buôn bán ở vỉa hè Saigon cũng biến hóa OK thành “OK salem”. Salem vốn là một nhãn hiệu thuốc lá, nhưng “OK salem” chẳng liên quan gì đến thuốc lá. Ngày nay trên thế giới có nước nào mà trong ngôn ngữ đời thường không phát ngôn “OK” một cách thoải mái.

Hai biểu tượng của OK.

OK không cần phải dịch ra ngôn ngữ địa phương, vì nó chỉ là một giao ước lỏng lẻo dễ dãi. Nó cũng như từ “xì trum” của dân lùn da xanh trong xứ “Xì Trum”. Trong xứ này ngôn ngữ thiếu thốn, các chú lùn chỉ dùng chữ “xì trum” để diễn tả những tư tưởng khó nói. Người nghe phải tự “xì trum” ra mà hiểu.

Chính cái bản tính ấm ớ của OK mà nó chinh phục thế giới. Bởi vì nó là một lối giao tế mà mọi người đang cần. Cũng chính vì vậy mà OK mang tính chất văn hóa. Chúng ta đang sống trong một thời đại văn hóa đa nguyên. Những thành kiến đầy góc cạnh tạo ra những va chạm đôi khi mang đầy nét cực đoan. Áp lực của chúng dẫn đến chủ nghĩa tương đối và hoài nghi. Để tránh né sự tổn thương, người ta đi tìm một lối nhìn mang tính cách dung hòa không góc cạnh, không chống đối, không sửa chữa, và cũng không đưa ra một hướng đi mới nào. Cái đó chính là “quan niệm OK”. Nó xoa dịu những cú xốc, tảng lờ những cái sôi nổi, để chào đón cái chung chung mà mọi người có thể chấp nhận.

Khi có người hỏi ý kiến về một cuốn phim: “Theo ông/bà cuốn phim khá hay dở?” Nếu ta không muốn đụng chạm, ta nói: “Cũng OK”. Câu trả lời không nói phim dở, cũng không nói phim hay, nó ở mức ba phải có thể chấp nhận được. Một bức tranh OK, một giọng hát OK, một kịch bản OK, và ngay cả một người đẹp OK chỉ là một hiện diện được chấp nhận không gây đình đám. Trong thang giá trị từ tàm tạm (so so) đến khá (good); từ đúng (alright) đến chắc chắn đúng (sure thing) OK nằm ở chỗ nào cũng được. Khi đồng ý hoàn toàn ta nói “OK”. Đồng ý nửa vời, ta cũng nói “OK”. Có lẽ giọng nói hơi khác một chút để tạo cảm ứng nhưng cũng là OK. Các diễn giả trước khi vào chính đề thường tóm lược tất cả những gì đã thảo luận bằng cách nói: “OK! Bây giờ chúng ta bàn về…” Đó là tiếng chuyển mạch tuyệt diệu và dễ dãi. Đối với nhóm teen thì khỏi nói. Chúng tìm thấy OK là một phát ngôn ngang tàng, lười suy nghĩ, và duyên dáng. “Tao sẽ có mặt trong vài phút. Ô-ki-đô-ki” (I'll be there in a minute. Okeydokey). Cha mẹ khi nói với teen cũng đành dùng chữ Okeydoke cho hợp với chúng. “Ô-ki-đốc sấp nhỏ, đến giờ dẹp đồ chơi rồi.” (Okeydoke kids, it's time to clean up now).

Thế là văn hóa OK tạo nên một cộng đồng dân chúng vượt biên giới, vượt giai cấp, phi chính trị, phi lãnh thổ, và thấm vào ngôn ngữ địa phương. Nó phá bỏ được cái giới hạn chật chội để người có cơ hội tiến gần với người bằng một thỏa thuận chung chung, không quá đáng, chỉ có vẻ OK.

Nhưng OK từ đâu tới? OK có nguồn gốc rất ấm ớ cũng như bản chất của nó. Sau đây là vài nguồn tiêu biểu. Giáo sư Allen Walker Read, nhà từ nguyên học (etymologist), bỏ công lục lọi sách báo rồi cho biết OK đã được tạp chí Boston Morning Post sử dụng từ năm 1839. Theo đó nhóm tòa soạn duyệt bài vở thường ghi chú chữ OK trên những bài viết có thể chấp nhận. OK là ký hiệu của “all correct”. All correct nếu viết tắt cho đúng phải là AC. Nhưng âm thanh AC (đọc là Ê-Xi) không gợi ra âm thanh all correct. Vì vậy mà OK được thế vào. Một tài liệu khác cho rằng OK là chữ viết tắt của Old Kinderhook (Ông già xứ Kinderhood), tức Tổng thống Mỹ Martin Van Buren. Trong kỳ tranh cử nhiệm kỳ II, vào năm 1840, ban vận động của ông dùng chữ OK để làm khẩu hiệu tranh cử. OK vừa có nghĩa all correct (đúng hoàn toàn) vừa ám chỉ Old Kinderhook, tức Martin Van Buren. Tuy nhiên ông ta chẳng OK tí nào vì ông ta thất cử. Cũng còn mớ tài liệu khác nữa nói về từ nguyên của OK, chúng đã tạo nên những cuộc tranh luận lòng thòng trong nhiều năm. Rốt cuộc càng bàn càng rối và chẳng ai biết chắc chắn OK từ đâu tới. Có lẽ tất cả các nguồn đều có phần đúng. Người ta đành chấp nhận rằng dù nó bắt nguồn từ đâu thì cũng OK.

Biết đâu bạn là người chưa hề gặp hoản cảnh để thấy sự cần thiết của một thái độ dung dị nửa chừng. Tôi xin mạn phép hỏi: “Đời bạn có hoàn toàn tuyệt vời không? ” Nếu bạn nói “Có chứ. Đời tươi như hoa. Hỏi vớ vẩn”. Bạn là người trên cả tuyệt vời và hiếm có trên thế gian, nhưng cũng có thể bạn đã hơi nổ. Nếu bạn nói, “Đang chán đời đây! Nếu không muốn lãnh thẹo thì biến”. Hẳn là có một sự thật nào đó nên bạn mới phát ngôn như vậy. Nhưng cũng có thể bạn thuộc môn phái coi đời là bể khổ. Nếu bạn nói “có hạnh phúc và cũng không có hạnh phúc”, bạn phải triết lý vòng vo tam quốc một hồi. Sau khi cạn nước miếng, bạn mới đưa ra được một kết luận ba phải “vừa có, vừa không” để người nghe có thể hiểu. Nhưng nếu bạn nói vắn gọn, “Đời tôi cũng OK”, thì chẳng còn ai thắc mắc gì nữa, kể cả chính bạn. Câu trả lời chẳng hay ho gì vì nó có trả lời rõ ràng cái gì đâu. Tuy nhiên người nghe cũng cảm thấy OK. Mà nếu họ không thấy OK thì cũng coi như OK salem.