(Nobel Literature Laureate 2011)

Ngày 6-10-2011, Hàn lâm viện Thụy Điển đã trao giải Nobel Văn chương cho thi sĩ Tomas Tranströmer, 80 tuổi, cũng là người Thụy Điển. Hội đồng chấm giải tuyên dương: “qua những hình ảnh cô đọng, mờ ảo, ông cho chúng ta cảm nhận sự sống của sự hiện hữu.” (*) Được tin này, ông Ola Larsmo, Chủ tịch hội Văn bút Thụy Điển phát biểu, “Thành thật mà nói, mọi người đã chờ đợi tin này từ lâu.”

Gia đình THKT có khuynh hướng chuộng văn học, thiên về thi văn, nên chúng ta cũng cần biết về sự kiện này.

Huy chương của giải Nobel Văn chương

(nguồn: Maja Suslin/European Pressphoto Agency)

Tranströmer là một thi sĩ nổi tiếng trong thế kỷ 20. Ông sáng tác thơ bằng tiếng Thụy Điền. Thơ ông đã được dịch ra ngoại ngữ nhiều nhất, trên 50 ngôn ngữ. Người Mỹ, và khối nói tiếng Anh, biết đến Tranströmer nhờ công của Robert Bly, qua bản dịch ra tiếng Anh tác phẩm của ông có cái tên giản dị “20 bài thơ” (20 Poems), ấn hành năm 1970. (Ngày nay tập thơ này với bìa cứng có giá 100 USD). Robert Bly cũng là một nhà thơ trứ danh Mỹ và là một dịch giả tài ba. Hai vị sau đó mau chóng trở nên đôi bạn chí thân. Năm 1990, Tranströmer bị nạn đột quị khiến nửa thân bên phải tê liệt. Tuy nhiên ông vẫn làm việc bằng tay trái, kể cả chơi đàn dương cầm. Tai nạn này khiến ông phát âm khó khăn nên vợ ông, bà Monica, thường nhân danh ông đối thoại với giới truyền thông. Sau sáu năm im tiếng, ông cho ra đời tác phẩm chót là tập “Con thuyền buồn bã” (The Sorrow Gondola), 1996.

Bìa của tập “20 bài thơ”với hình minh họa cảnh

chập chờn siêu thực giữa ánh sáng và bóng tối. 

Thuở thiếu thời, Tranströmer học ngành tâm lý, rồi làm việc săn sóc những trẻ vị thành niên phạm pháp và những bệnh nhân mắc bệnh tâm thần. Nếp sống này phần nào đã ảnh hưởng đường lối suy tư của ông.

Tranströmer sáng tác theo trường phái tân thời (modernism), ấn tượng (expressionism), và siêu thực (surrealism). Sở trường của ông là nắm bắt cái lằn ranh giới giữa ý thức và vô thức, giữa mộng và thực, giữa cái hữu hình và vô hình. Ông thường bắt đầu bài thơ bằng vị thế đứng nhìn thế giới thường nhật rồi nhảy vọt qua thế giới huyền bí vô hình. Cái thế giới này không nằm ở bên ngoài nhưng ở bên trong nội tâm.

Để hình dung rõ hơn, tôi xin giới thiệu bài thơ “Cặp vợ chồng” (The Couple). Trong bài thơ, thiên nhiên, cảnh vật và con người, trong bóng tối của hoàng hôn, đều sống dậy với chính bản thể thật sự là mình. Không gian và thời gian từ từ chảy vào cái giếng nhận thức, nơi chất chứa những tư tưởng thầm kín của vô thức.

Tranströmer cũng sở trường về loại thơ Haiku. Như chúng ta biết Haiku là dòng thơ Nhật Bản. Bài thơ không có đề tựa, toàn bài chỉ có ba dòng. Thơ chỉ nêu ra những gì tác giả trông thấy mà không có lời nhận định đi kèm. Cảm xúc và hình dung là phần của người đọc. Xin giới thiệu 2 bài thơ Haiku của ông.

--------

(*) Announcing the award in Stockholm, the Swedish Academy praised Mr. Transtromer, saying that “through his condensed, translucent images, he gives us fresh access to reality.”