|
|
Tục cúng Ông Táo
Táo Quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam có nguồn gốc từ ba vị
thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc nhưng được
Việt hóa thành huyền tích "2 ông 1 bà" - vị thần Đất, vị thần Nhà,
vị thần Bếp núc. Tuy vậy người dân vẫn quen gọi chung là Táo Quân
hoặc Ông Táo do kết quả của thuyết tam vị nhất thể (thuyết Ba ngôi)
khá phổ biến trong các tín ngưỡng, tôn giáo. Bếp là bản nguyên của
nhà khi người nguyên thủy có lửa và đều dựa trên nền móng là đất.
Ở Việt Nam, sự tích Táo Quân được truyền khẩu, rồi ghi chép, do đó
có những sự khác nhau về tình tiết, nội dung chính được tóm tắt như
sau:
Trọng Cao có vợ là Thị Nhi ăn ở với nhau đã lâu mà không con, nên
sinh ra buồn phiền, hay cãi cọ nhau. Một hôm, Trọng Cao giận quá,
đánh vợ. Thị Nhi bỏ nhà ra đi sau đó gặp và bằng lòng làm vợ Phạm
Lang. Khi Trọng Cao hết giận vợ, nghĩ lại mình cũng có lỗi nên đi
tìm vợ. Khi đi tìm vì tiền bạc đem theo đều tiêu hết nên Trọng Cao
đành phải đi ăn xin.
Khi Trọng Cao đến ăn xin nhà Thị Nhi, thì hai bên nhận ra nhau. Thị
Nhi rước Trọng Cao vào nhà, hai người kể chuyện và Thị Nhi tỏ lòng
ân hận vì đã trót lấy Phạm Lang làm chồng.
Phạm Lang trở về nhà, sợ chồng bắt gặp Trọng Cao nơi đây thì khó
giải thích, nên Thị Nhi bảo Trọng Cao ẩn trong đống rơm ngoài vườn.
Phạm Lang về nhà liền ra đốt đống rơm để lấy tro bón ruộng. Trọng
Cao không dám chui ra nên bị chết thiêu. Thị Nhi trong nhà chạy ra
thấy Trọng Cao đã chết bởi sự sắp đặt của mình nên nhào vào đống rơm
đang cháy để chết theo.
Phạm Lang gặp tình cảnh quá bất ngờ, thấy vợ chết không biết tính
sao, liền nhảy vào đống rơm đang cháy để chết theo vợ.
Ngọc Hoàng trên cao cảm động trước mối chân tình của cả ba người, (2
ông, 1 bà), và cũng cảm thương cái chết trong lửa nóng của họ, ngài
cho phép họ được ở bên nhau mãi mãi bèn cho ba người hóa thành “ba
đầu rau” hay "chiếc kiềng 3 chân" ở nơi nhà bếp của người Việt ngày
xưa. Từ đó, ba người ấy được phong chức Táo Quân, trông coi và giữ
lửa cho mọi gia đình, đồng thời có nhiệm vụ trông nom mọi việc lành
dữ, phẩm hạnh của con người. Táo Quân, còn gọi là Táo Công, là vị
thần bảo vệ cho cuộc sống gia đình, thường được thờ ở nơi nhà bếp,
cho nên còn được gọi là Vua Bếp.
Từ xa xưa, người dân Việt đã ngưỡng mộ lòng chung thủy của Ông Táo
và thờ cúng Ông Táo với hi vọng Táo Quân sẽ giúp họ giữ “bếp lửa”
trong gia đình luôn nồng ấm và hạnh phúc.
Theo tục lệ cổ truyền, người Việt tin rằng, hàng năm, cứ đến ngày 23
tháng Chạp âm lịch, Táo Quân lại cưỡi cá chép bay về trời để trình
báo mọi việc xảy ra trong gia đình với Ngọc Hoàng. Cho đến đêm Giao
thừa Táo Quân mới trở lại trần gian để tiếp tục công việc coi sóc
bếp lửa của mình.
Vị Táo Quân quanh năm ở trong bếp nên biết hết mọi chuyện hay dở tốt
xấu của mọi người, cho nên để Vua Bếp "phù trợ" cho mình được nhiều
điều may mắn trong năm mới, người ta thường làm lễ tiễn đưa Ông Táo
về chầu Ngọc Hoàng rất trọng thể. Người ta thường mua hai mũ Ông Táo
có hai cánh chuồn và một mũ dành cho Táo Bà không có cánh chuồn, ba
cái áo bằng giấy cùng một con cá chép (còn sống hoặc bằng giấy, hoặc
cũng có thể dùng loại vàng mã gọi là “cò bay ngựa chạy”) để làm
phương tiện cho “Vua Bếp” lên chầu trời. Ông Táo sẽ tâu với Ngọc
Hoàng về việc làm ăn, cư xử của mỗi gia đình dưới hạ giới. Lễ cúng
thường diễn ra trước 12 giờ trưa, sau khi cúng xong, người ta sẽ hóa
vàng đồ lễ, nếu có cá sống thì sẽ đem thả xuống sông, hồ, biển hay
giếng nước, tùy theo khu vực họ sinh sống.
Và cũng có lẽ do quan niệm mỗi nơi, cộng thêm sự phong phú về nếp
sống văn hóa ở mỗi vùng miền mà nghi thức cúng Ông Táo cũng có phần
khác nhau ở mỗi địa phương.
Ngày đưa ông Táo Tết Tân Mão 2011, không
ít người Hà Nội mua cá chép sống rồi đứng trên cầu đổ cá xuống sông
Hồng. (Nguồn: Internet)
Từ Nghệ An trở ra Bắc, người ta thường mua cá chép sống về cúng rồi
thả xuống sông, hồ hoặc thả vào giếng, nuôi cá cho đến lớn để cá
trông coi gia đình luôn thịnh vượng, con cháu được đỗ đạt, làm ăn
được hanh thông. Có gia đình quan niệm nên phóng sinh để cá hóa
thành rồng đưa ông Táo lên trời. Riêng vùng Nam Trung Bộ trở vào thì
tục lệ này có phần khác, theo quan niệm của họ, để tỏ lòng biết ơn
các Táo, họ có thể dâng hoa quả, kẹo, bánh mứt... miễn là đồ ngọt,
là cây nhà lá vườn chứ không cần cầu kì, mà chỉ cần lòng thành. Đặc
biệt ở các tỉnh Nam Trung bộ thường có bánh cốm làm bằng bột nếp
rang nở, ở miền Nam là món bánh mè hay còn gọi là “thèo lèo”.
Dù phong tục và cách thức tiễn đưa Ông Táo ở các vùng miền có phần
khác nhau, nhưng có thể nói tục cúng Ông Táo đã trở nên rất quen
thuộc và phổ biến, là một phong tục đẹp của truyền thống văn hóa
Việt Nam, cũng là một nghi lễ chính thức để bắt đầu cho những ngày
Tết cổ truyền của người Việt. Từ đó, cũng thấy được sự trân trọng
của nhân dân ta đối với đời sống gia đình, công việc bếp núc, việc
chăm sóc dinh dưỡng cho mọi người, cũng như ý thức lối sống nề nếp,
cách cư xử đúng mực của người Việt mỗi khi Tết đến xuân về.
CẨM THÚY (sưu tầm)
* Nguồn: Internet. |
|
