Từ nhiều ngày trước, bạn bè của A Phủ ở Mỹ chộn rộn với sự kiện thiên văn nhật thực toàn phần (total solar eclipse) sẽ diễn ra vào ngày thứ Hai 8-4-2024. Họ hưng phấn và nôn nao chờ đợi cũng phải vì lần này, nhật thực toàn phần chỉ quan sát được ở khu vực Bắc Mỹ (với các địa điểm ở 15 tiểu bang Hoa Kỳ, miền Bắc Mexico và Đông Nam Canada). Đặc biệt hơn cả, đây là lần nhật thực có thời gian dài nhất trong hàng trăm năm qua (thời gian nhật thực ngày 8-4-2024 được tính là từ 4 phút 26 giây đến 4 phút 28 giây, dài nhất kể từ lần nhật thực toàn phần ở Bắc Mỹ vào ngày 16-6-1806 có thời gian 4 phút 55 giây).
Nhật thực toàn phần ngày 8-4-2024 cũng là nhật thực tối nhất ở Bắc Mỹ trong vòng 217 năm nay. Nhật thực càng kéo dài thì càng tối. Theo tính toán, nhật thực ngày 8-4-2024 có độ tối là 1,05 và đường đi sẽ rộng khoảng 185km, làm lộ ra sao Mộc cũng như sao Kim. Trong thời gian toàn phần, nhìn được từ Trái đất, sao Kim sẽ rất sáng và tỏa sáng 15° so với Mặt trời, ngay cả trước khi nhật thực toàn phần bắt đầu. Còn sao Mộc mờ hơn, cách mặt trời 30°, chỉ xuất hiện trong thời gian toàn phần. Ngoài ra, cũng trong thời gian nhật thực toàn phần này, người ở Trái đất có thể nhìn thấy được sao chổi Devil Comet 12P/Pons-Brooks (“sao chổi quỷ” có màu xanh lá cây) khi nhật thực toàn phần xảy ra – nằm ở vị trí tương đối gần sao Mộc.
Lần nhật thực toàn phần gần đây nhất có thể quan sát được ở Bắc Mỹ trùng với cực đại Mặt trời là ngày 26-2-1979, kéo dài 2 phút 49 giây. Như vậy, người Bắc Mỹ đã phải chờ đến 45 năm mới thấy được một lần nhật thực như vậy.
Nhật thực là một hiện tượng tự nhiên về thiên văn. Theo giải thích của Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA), nhật thực toàn phần xảy ra khi Mặt trăng đi qua giữa Mặt trời và Trái đất, che khuất hoàn toàn bề mặt Mặt trời nhìn từ Trái đất. Những người quan sát nhật thực từ những vị trí nơi bóng của Mặt trăng che phủ hoàn toàn Mặt trời, được gọi là đường đi của nhật thực toàn phần (the path of totality) – một dải rất hẹp, sẽ được trải nghiệm nhật thực toàn phần.
Còn trong trường hợp Mặt trăng và Mặt trời không nằm chính xác trên một đường thẳng thì tùy mức độ mà ta có các loại nhật thực hình khuyên (annular eclipse), nhật thực lai (hybrid eclipse, annular/total eclipse) hay nhật thực một phần (partial eclipse). Nhật thực lai hiếm khi xảy ra.
Theo Space.com, trong lần nhật thực toàn phần ngày 8-4-2024, khu vực bờ biển Thái Bình Dương của Mexico sẽ là địa điểm đầu tiên ở Bắc Mỹ quan sát được nhật thực toàn phần. Cụ thể, dải nhật thực toàn phần sẽ bắt đầu từ thành phố Mazatlan (Mexico) vào lúc 10:50 AM theo giờ địa phương (22:50 ngày 8-4 theo giờ Việt Nam). Sau đó, nó sẽ đi qua các bang Chihuahua, Coahuila và Neuvo Leon của Mexico, trước khi vào Mỹ tại bang Texas vào khoảng 1:30 PM CDT (1:30 sáng 9-4 theo giờ VN); tiếp tục di chuyển qua một loạt bang theo hướng xéo lên phía trên bên phải hướng về Canada để rồi rời nước Mỹ từ bang Maine ở vùng Đông Bắc vào lúc 3:30 PM EDT (2:30 sáng 9-4 theo giờ VN). Dải nhật thực sẽ kết thúc tại tỉnh Newfoundland và Labrador cực đông của Canada vào lúc 2:48 PM theo giờ địa phương (rạng sáng ngày 9-4 theo giờ Việt Nam).
Lộ trình dự đoán của nhật thực toàn phần ngày 8-4-2024 trên lãnh thổ Mỹ. (Nguồn: AccuWeather. Thanks.)
13 tiểu bang ở Mỹ nằm trọn trong đường đi của nhật thực toàn phần ngày 8-4-2024 là Texas, Oklahoma, Arkansas, Missouri, Illinois, Kentucky, Indiana, Ohio, Pennsylvania, New York, Vermont, New Hampshire, và Maine. Hai tiểu bang Tennessee và Michigan chỉ có một phần nhỏ là có thể quan sát được nhật thực toàn phần. (Tham khảo).
Đường đi của nhật thực toàn phần ở Mỹ năm 2017 và 2024. Vào năm 2017, nhật thực đi từ bang Oregon tới bang South Carolina. Năm 2024, nhật thực từ Mexico vào bang Texas, đi lên bang Maine rồi thoát ra ở Canada. (Ảnh: NASA. Thanks).
Như đã nói, nhật thực hay nguyệt thực là hiện tượng tự nhiên về thiên văn. Nhưng cho đến nay, nó vẫn còn được gán cho những ý nghĩa tâm linh với một số dân tộc và cộng đồng, đặc biệt là những dân tộc thiểu số. Vì vậy, nhà chức trách các địa phương diễn ra nhật thực phải có những biện pháp đối phó phù hợp nhằm bảo đảm an ninh, an toàn cho cộng đồng. Nguy cơ những kẻ xấu lợi dụng nhật thực là không tránh khỏi. Ngay cả việc hướng dẫn người dân quan sát nhật thực làm sao để không tổn hại mắt cũng là chuyện nhức đầu. Nhiều nơi ở Mỹ đã triển khai việc phát những loại kính đặc biệt xem nhật thực cho người dân.
Nhật thực toàn phần tiếp theo trên Trái đất sẽ xảy ra vào ngày 12-8-2026. Khu vực có thể nhìn thấy là Greenland, Iceland, Đại Tây Dương và Tây Ban Nha.
Người ở Việt Nam không nhìn thấy được nhật thực toàn phần ngày 8-4-2024. Nhưng họ có thể quan sát được hiện tượng thiên văn kỳ thú này từ xa thông qua các ứng dụng, website hay live stream trên các mạng video.
Lần nhật thực toàn phần gần nhất có thể quan sát được từ Việt Nam là vào ngày 22-7-2009. Dải nhật thực toàn phần đã bắt đầu từ Ấn Độ, đi qua Nepal, Bangladesh, Myanmar, Thái Lan, Lào, Cambodia và kết thúc ở Việt Nam. Những người sống tại các tỉnh miền Trung, từ Quảng Trị đến Bình Định, đã có cơ hội quan sát nhật thực tốt nhất.
Và phải đến tận ngày 11-4-2070, người ở Việt Nam mới lại có cơ hội quan sát được nhật thực toàn phần; rồi sau đó 4 năm (vào ngày 27-1-2074), mới lại thấy được nhật thực một phần. Thiệt là khó thể hẹn hò nhau cùng xem nhật thực được rồi!
NGÔ LÊ
e-mail: 